สีสันสามผี วิถีแห่งเมืองเลย

ชตาทิพย์ อำพันทอง เรื่อง ธีรพันฒน์ บุปผาพิบูลย์ ภาพ

ภายใต้หน้ากากที่เชื่อมโยงความศรัทธา ความเชื่อ และวัฒนธรรมเข้าไว้ด้วยกันภ ก่อเกิดงานเทศกาลและประเพณีที่ช่วยสร้างสีสันให้กับพื้นที่แดนอีสานอย่างเมืองเลยได้เป็นที่รู้จัก ในแต่ละจะปีมีนักท่องเที่ยวจากหลากสารทิศต่างเดินทางมาเที่ยวชมการละเล่นผีตาโขน อำเภอด่านซ้าย ผีขนน้ำ อำเภอเชียงคาน และผีบุ้งเต้า อำเภอภูเรือ สามวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ชาวจังหวัดเลยร่วมกันอนุรักษ์ไว้ให้ดำรงคงอยู่

ผีตาโขน ด่านซ้าย
หากพูดถึงตำนานสามผีที่สร้างชื่อเสียงให้เมืองเลยโด่งดังเป็นที่รู้จักแล้ว ที่โดดเด่นเปรียบเสมือนเป็นพี่ใหญ่นั้นก็คือ การละเล่นผีตาโขนซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานประเพณีบุญหลวง อำเภอด่านซ้าย กิจกรรมอันยิ่งใหญ่ที่นอกจากจะช่วยอนุรักษ์ สืบสานศิลปวัฒนธรรมและประเพณีอันดีงามของท้องถิ่นแล้ว ยังสร้างรายได้ให้กับหลายชุมชนในพื้นที่ มีเรื่องเล่าถึงตำนานผีตาโขนว่าเกิดจากเหล่าภูตผีที่ศรัทธาถึงบารมีของพระเวสสันดร เมื่อท่านหมดเคราะห์เสด็จออกจากป่ากลับเข้าเมือง บรรดาภูตผีก็พากันตามมาส่งด้วยความอาลัย เมื่อมาถึงเมืองได้มีการละเล่นสนุกสนาน จึงเป็นที่มาของผีตามคน หรือผีตาโขน การละเล่นผีตาโขนจะจัดขึ้นช่วงเดียวกับประเพณีบุญหลวง คือราว ๆ ปลายเดือนมิถุนายนถึงต้นเดือนกรกฎาคม ในวันแรกเป็นวันแห่องค์เจ้าพ่อกวน ขบวนแห่จะเริ่มจากหน้าบ้านเจ้าพ่อกวนไปยังวัดโพนชัย วันที่สองขบวนแห่ผีตาโขนจะเริ่มจากที่ว่าการอำเภอไปยังวัดโพนชัย โดยมีชาวด่านซ้ายหลายหมู่บ้านแต่งชุดผีตาโขนมาร่วมขบวนแห่ และในวันที่สามซึ่งเป็นวันสุดท้ายจะมีเทศน์มหาชาติ

เมื่อถึงวันงาน แต่ละคนจะมุ่งมั่นอยู่กับการจัดเตรียมทั้งหน้ากาก เครื่องแต่งกาย และเครื่องประกอบการละเล่น สวมใส่ชุด คาดเอวด้วยหมากกะแหล่งเสียงดังกรุ๊งกริ๊ง สวมหน้ากาก และเตรียมอาวุธประจำกาย ใช้เล่นหยอกล้อกับผู้คนระหว่างร่วมขบวนแห่ รูปแบบ สีสันของหน้ากากและชุดผีตาโขน ค่อย ๆ เปลี่ยนไปตามกาลเวลา พร้อมกับมูลค่าที่มีมากขึ้น ชุดผีตาโขนมีการออกแบบและตัดเย็บใหม่ จากผีที่ดูเกรงขามน่ากลัวกลายเป็นผีที่สร้างสีสัน ดึงดูดนักท่องเที่ยวพาเดินทางมาเที่ยวงานเทศกาล

ผีขนน้ำ เชียงคาน
ผีขนน้ำไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าเกิดขึ้นเมื่อใด แต่มีการสืบสานประเพณีนี้มาเนิ่นนานตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ ชาวบ้านเชื่อว่าหากไม่มีการจัดพิธีผีขนน้ำในช่วงแรม 1-3 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปี ฝนจะไม่ตกตามฤดูกาล น้ำท่าจะไม่สมบูรณ์พอที่จะทำนาได้ ชาวบ้านจึงช่วยกันรักษาประเพณีผีขนน้ำให้ดำรงไว้ คุณวิชิต ทำทิพย์ รองนายกองค์การบริหารส่วนตำบลนาซ่าว ผู้มีประสบการณ์ในการทำหน้ากากผีขนน้ำ เล่าว่า ผีขนน้ำมีอีกชื่อหนึ่งว่า แมงหน้างาม หน้ากากผีขนน้ำทำจากไม้เนื้ออ่อน เช่น ไม้ต้นนุ่น และไม้พญาสัตบรรณ มีการวาดใบหน้าให้คล้ายวัว ควาย ดวงตาและจมูกโต ปากยิ้มมองเห็นฟัน มีหู ลวดลายบนหน้าเป็นลายบัวเครือและลายผักแว่น ด้านบนของหน้ากากตรึงด้วยหวายโค้งเหมือนเขาควาย ประดับด้วยกระดาษสีสันสดใส ชุดของผีขนน้ำใช้เศษผ้าหลากสีมาตัดเป็นริ้ว ๆ แทนขนสัตว์ ผีขนน้ำสามารถแต่งได้ทุกเพศทุกวัย และสามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ทุกปี

เชียงคานยังมีแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงให้ได้แวะเที่ยว เช่น ถนนคนเดินเชียงคาน ถนนสายวัฒนธรรมที่โดดเด่นด้วยประเพณีใส่บาตรข้าวเหนียวในยามเช้า คาเฟ่และร้านอาหารพื้นถิ่นที่มีบริการกันอย่างเนืองแน่น เส้นทางปั่นจักรยานเที่ยวชมวิวริมฝั่งแม่น้ำโขง ลองเรือชมสองฟากฝั่งแม่น้ำโขงพร้อมกินอาหาร และในยามค่ำคืนที่คึกคักไปด้วยนักท่องเที่ยวพากันมาถนนคนเดิน จับจ่ายสินค้าที่ระลึก ขนม อาหาร รวมถึงบริการต่าง ๆ
อีกหนึ่งแลนด์มาร์กที่ไม่ควรพลาดเมื่อไปเชียงคานคือสกายวอล์กพระใหญ่ภูคกงิ้ว ตั้งอยู่ชายแดนไทย-ลาว มองเห็นวิวของแม่น้ำเหือง ซึ่งเป็นแม่น้ำที่มีต้นกำเนิดมาจากภูเมี่ยงของประเทศลาวไหลมาบรรจบกับแม่น้ำโขงรวมเข้าเป็นสายเดียวกัน ในช่วงปลายฝนต้นหนาวสามารถชมหมอกได้อย่างงดงาม

ผีบุ้งเต้า ภูเรือ
ผีบุ้งเต้า แม้จะเป็นน้องเล็กที่ถือกำเนิดได้ไม่นาน ด้วยหน้าตาบ้องแบ๊วน่ารัก และสีสันสดใสไม่แพ้พี่ ๆ ก็ทำให้ใครหลายคนได้รู้จักบ้านไฮตาก อำเภอภูเรือ ที่ใช่แค่หมู่บ้านกลางทิวเขาซึ่งงดงามด้วยวิวสวย
ผีบุ้งเต้าไม่ได้มีตำนานหรือเรื่องเล่าที่มีประวัติยาวนานเหมือนผีรุ่นพี่ ๆ แต่ผีบุ้งเต้าเกิดจากความเชื่อและความศรัทธาในพุทธศาสนาของคนในพื้นที่โดยนำพืชพรรณจำนวนมากที่มีอยู่มาใช้ประโยชน์ สำหรับที่มาของชื่อผีบุ้งเต้า มาจากคำว่าผีที่ได้รับแรงบันดาลใจมากจากผีตาโขนและผีขนน้ำ ส่วนคำว่าบุ้งเต้า มาจากคำว่าธุง หรือตุง มาผสมกับบั้งน้ำเต้าที่นำมาใช้ทำ

และแน่นอนว่า มาภูเรือทั้งทีต้องไม่พลาดชมพระอาทิตย์ขึ้นกันที่อุทยานแห่งชาติภูเรือซึ่งสามารถชมวิวได้ไกลสุดตา นอกจากทิวทัศน์สวย ๆ แล้ว หากโชคดีจะได้เห็นทะเลหมอก
เช้าวันสุดท้ายเราพากันขึ้นยอดภูเรือที่อยู่สูงจากระดับทะเลปานกลาง 1,365 เมตร เพื่อรอชมบรรยากาศของแสงแรก ณ จุดชมวิว สายลมเย็น ๆ พัดพาหมอกราวลอนคลื่นไหลเข้าห่มคลุมทิวเขาเบื้องหน้า มองดูคล้ายภาพวาด พื้นที่โดยรอบแวดล้อมไปด้วยพืชพรรณ เช่น มอส เฟิน กุหลาบป่า กล้วยไม้นานาชนิด และต้นสนสามใบ ช่วยเติมความสดชื่นได้ไม่น้อย

ชมวิวกันเต็มอิ่มแล้วก็ถึงเวลาเดินสำรวจพื้นที่รายรอบ เลยจุดชมวิวไปอีกนิดเป็นที่ประดิษฐานของพระพุทธนาวาบรรพต พระพุทธรูปปางมารวิชัย สิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำอำเภอภูเรือและศูนย์รวมจิตใจของผู้คนในพื้นที่ ซึ่งเชื่อว่าคอยปกปักคุ้มครองชาวอำเภอภูเรือ ทุกวันที่ 15 เมษายน ของทุกปี จะมีขบวนแห่สรงน้ำพระพุทธนาวาบรรพตบนยอดภูเรือ ชาวบ้านรายรอบอำเภอภูเรือจะร่วมแรงร่วมใจจัดเตรียมข้าวของต่าง ๆ สำหรับร่วมงานบุญ โดยเริ่มขบวนแห่ที่วัดโพธิ์ชัย มีทั้งการแห่ต้นผึ้งหรือต้นดอกไม้ และแห่ธงหรือธุง ภายในขบวนแห่จะมีคนสวมหน้ากากผีบุ้งเต้า สร้างสีสันและความสนุกสนาน รวมทั้งชาวบ้านจะนำน้ำปรุงน้ำอบใส่ลงในผลน้ำเต้าแห้งขึ้นไปสรงน้ำพระพุทธนาวาบรรพตบนยอดภูเรือ เพื่อความเป็นสิริมงคล และร่วมสืบสานประเพณีสงกรานต์

สำหรับผู้ที่ชื่นชอบชมธรรมชาติบริเวณด่าน 2 มีเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติเฉลิมพระเกียรติ ผาโหล่นน้อย-ยอดภูเรือ ให้เดินเพลิน ๆ ระหว่างเส้นทางนอกจากจะได้ชมพืชพรรณและสัตว์ป่านานาชนิดที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติ การขึ้นยอดภูเรือสามารถเดินทางได้อย่างสะดวกสบาย โดยจอดรถที่ลานจอดรถด่าน 2 มีรถสองแถวคอยให้บริการตั้งแต่เช้าจรดเย็น ค่าโดยสารเพียงคนละ 20 บาท
หากอยากพักผ่อนสบาย ๆ สามารถใช้บริการบ้านพักอุทยานแห่งชาติภูเรือ หรือลานกางเต็นท์ภูสน ติดต่อสอบถามเพิ่มเติมที่ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว โทรศัพท์ 08 8509 5299
แหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจภายในอุทยานแห่งชาติภูเรือยังมีอีกหลากหลาย เช่น น้ำตกสามชั้น น้ำตกเล็ก ๆ ที่อยู่ห่างจากลานกางเต็นท์ภูสนไม่ไกล นอกจากนี้ยังมีกิจกรรม One Day Trip เที่ยวน้ำตกห้วยไผ่ ที่กำลังได้รับความนิยม โดยต้องจองทริปล่วงหน้า และมีเจ้าหน้าที่นำทาง ระยะทางเดินป่าเข้าไปราว 2.5 กิโลเมตร เปิดบริการช่วงวันเสาร์-อาทิตย์ ติดต่อจองทริป ได้ที่เฟซบุ๊ก: อุทยานแห่งชาติภูเรือ – Phu Ruea National Park หรือสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ โทรศัพท์ 08 7225 6470