ครรลองของช่างทองท่าชัย

“แรมชเล” เรื่อง เสาวนีย์ สมบูรณ์ ศรุต ทัพพเศวต ภาพ

ลวดลายปูนปั้นริมช่องลมคร่ำคร่าของผนังวัดโบราณในเขตเมืองเก่าศรีสัชนาลัยตกต้องแสงสายเป็นมิติงดงาม

รายละเอียดอ่อนช้อยตวัดเป็นริ้วลายโบราณที่สะท้อนศิลปะสุโขทัยอันเก่าแก่ ช่างปั้นสักคนในอดีตกาลของศรีสัชนาลัย เมืองโบราณที่เติบโตอยู่เคียงข้างประวัติศาสตร์สุโขทัย คงจดจ่อสายตาและบรรจงปาดปั้นมันด้วยหัวใจเป็นสุข…

ไฟร้อนแรงแต่งสีฟ้าจ่อเผาหลอมจนทองคำแท่งอ่อนเหลว มันคงได้ที่พอสำหรับจะขึ้นรูปและสร้างสรรค์ไปตามที่ใครคนหนึ่งซึ่งใช้ชีวิตอยู่ริมแม่น้ำยมในหลายร้อยปีต่อมาอยากให้มันเป็น บนแผ่นดินเดียวกันที่เต็มไปด้วยคืนวันแห่งความเจริญรุ่งเรืองของแผ่นดินโบราณในหน้าประวัติศาสตร์ มีคนอีกกลุ่มหนึ่งพยายามต่อยอดแรงบันดาลใจจากเชิงช่างปั้นโบราณกว่า 700 ปี มาสู่งานหัตถศิลป์ พวกเขาส่งต่อและสืบทอดมันมาสู่การทำเครื่องทองเครื่องเงินด้วยลายโบราณที่สะท้อนความเป็นคนสุโขทัยจนเข้าขั้น “ค่าควรเมือง”

บ้านท่าชัย หมู่บ้านช่างทำทองเก่าแก่ริมสายน้ำยมของอำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย เกือบ 80 ปีแล้วที่บางคนของบ้านนี้เลือกเปลี่ยนตัวเองจากงานกสิกรรมกลางไร่กลางนามาสู่วิถีของช่างทำเครื่องเงินเครื่องทอง

“งานทองสุโขทัยว่าไปแล้วต้องขอบคุณคนตระกูลวงศ์ใหญ่ค่ะ โดยเฉพาะนายช่างคนแรก ๆ อย่างช่างเชื้อ” พิสมัย ผุยพรม เจ้าของร้านไหมเงินไหมทอง บอกว่า ช่างทองศรีสัชฯ กลุ่มแรก ๆ นั้นได้แรงบันดาลใจจากการเห็นความวิจิตรของลวดลายในเครื่องทองสุโขทัยโบราณ พวกเขาค่อย ๆ ถอดลาย ถอดเทคนิคงานมาด้วยความบากบั่น ชนิดที่เอางานโบราณมาแกะทีละปล้องทีละข้อ การสานเส้นเงินเส้นทองที่ว่ายากแสนยากส่งผลให้คนทำทองศรีสัชฯ สร้าง “สร้อยสี่เสา” ขึ้นมาได้

จากหมู่บ้านริมยมที่มีช่างเงินทองไม่กี่คน กลายเป็นว่าการทำงานหัตถศิลป์อันอ่อนช้อยได้สร้างช่างทำเครื่องประดับสายสุโขทัยขึ้นมากมาย ทั้งลูกหลานบ้านท่าชัยหรือคนต่างถิ่นที่รอนแรมเข้ามาฝึกงานช่างเพื่อยังชีพ

“ท่าชัยกลายเป็นหมู่บ้านช่างทอง ค่อยเติบโตขึ้นมา ช่างทองเก่ง ๆ เอาลายโบราณมาประยุกต์จนเป็นสิ่งบอกความเป็นทองสุโขทัย”

ในสายตาของคนที่รอนแรมจากอีสานมาฝึกเริ่มเป็นช่างทำเครื่องเงินที่ท่าชัย เธอเห็นภาพการเติบโตของคนที่นี่ จากหมู่บ้านเกษตรกลายเป็นหมู่บ้านของคนทำงานประณีตศิลป์เต็มระบบ

“ทำทองกับทำเงินใช้เทคนิคเหมือนกันค่ะ แต่ทองมันอ่อนกว่า บิดเบี้ยวง่าย ช่างต้องเนี้ยบกว่าเงิน”

ในห้องช่างด้านหลังร้าน ความเป็นทองศรีสัชนาลัยชัดเจนอยู่ในมือและสายตาของช่างแต่ละคน พวกเขาค่อย ๆ หลอมทอง ถักทอง ติดลาย ต่อลาย สานสร้อยด้วยเทคนิคแบบ “หิ้ว” หรือลงยาเพิ่มความงดงาม

กล่าวถึงลายอันเป็นเอกลักษณ์ของทองสุโขทัย ช่างทองยุคแรกเริ่มค่อยคิดค่อยทดลองสร้างสรรค์ไปเรื่อย ๆ แต่ที่ชัดเจนและได้รับการยอมรับมากที่สุดคือ “ลายเครือวัลย์” “ลายตัวอุ” หรือลายหัวใจ และลายนางพญา โดยเฉพาะลายหลังนั้น ช่างถอดลายมาจากช่องลมตรงด้านนอกผนังวัดนางพญา โบราณสถานภายในเขตอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยอันเป็นที่ตั้งของเมืองโบราณริมน้ำยม มันถูกตีความใหม่ในเครื่องประดับทั้งเงินและทอง ต่อยอดจนงานช่างทองสุโขทัยกลายเป็นสกุลช่างทองโบราณหนึ่งในสามสกุลสำคัญของเมืองไทย นอกเหนือไปจากสกุลช่างทองเพชรบุรีและสกุลช่างทองนครศรีธรรมราช หรือช่างถมนคร

ภายในห้องทำทองของร้านทองทุกแห่งในท่าชัยแทบไม่แตกต่าง ช่างทองบ้านนี้ส่งต่องานโบราณกันอย่างไม่ขาดห้วง นอกจากลายจากโบราณสถาน พวกเขายังต่อยอดออกไปเป็นลายเสมือนจริงจากธรรมชาติ เช่น ลายดอกบัว ลายใบไม้ และลายประดิษฐ์ที่เติมต่อจินตนาการช่างออกไปอีก อย่างลายดอกพิกุล

ขณะที่เด็กรุ่นใหม่นั่งอยู่หน้าโต๊ะทำทอง ทั้งบุ ตีขึ้นรูป สลักดุนลาย ประดับลวดเดินลาย ประดับไข่ปลา หรือจรดสายตาไปในขั้นตอนฉลุลายและลงยาสี ภาพตรงหน้าไม่เพียงสะท้อนเอกลักษณ์ของงานช่างโบราณที่สะท้อนความเป็นสุโขทัยออกมาอย่างงดงาม
แต่ยังฉายภาพสายสัมพันธ์ของคนกับแผ่นดินถิ่นเกิด ที่พวกเขาหลอมรวมประวัติศาสตร์เข้ากับคืนวันปัจจุบันไว้ด้วยกัน ผ่านงานฝีมือบนเครื่องประดับเลอค่าที่มีที่มาจากหมู่บ้านเล็ก ๆ แห่งหนึ่งริมแม่ย้ำยม

ร้านไหมเงินไหมทอง
เลขที่ 78/1-2 ตำบลท่าชัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย 64190
โทรศัพท์ 0 5563 1339, 08 1886 7850 และ 09 4093 5213
เฟซบุ๊ก : ร้านไหมเงินไหมทอง เครื่องเงินเครื่องทองสุโขทัยโรงงาน
ไลน์ไอดี : maithong7812 และ Eufeve