สัตว์ชายขอบ

บารมี เต็มบุญเกียรติ เรื่องและ ภาพ

มุมมองจากฟากฟ้า เมื่อมองลงมาบริเวณนี้เต็มไปด้วยพื้นที่เกษตรกรรมขนาดใหญ่ตลอดทั้งสายของคลองสรรพสามิตร อาชีพหลัก ๆ ดั้งเดิมคือเลี้ยงกุ้งและทำประมง หากมองภาพรวมก็จะมีบ่อกุ้งติด ๆ กันยาว สลับกับบ้านเป็นหย่อม ๆ สองฝั่งคลองมีแนวต้นจากสูงใหญ่ มองไปแล้วไม่น่าเชื่อว่าจะมีสัตว์ป่าอาศัยอยู่ได้

นากใหญ่ขนเรียบ เป็นนักล่าของสายน้ำแถบนี้ พวกพ้องของมันกระจายตัวอยู่ในแม่น้ำสายเล็กในพื้นที่ของกรุงเทพฯ มีรายงานที่ทุ่งครุ ยาวต่อไปจนสมุทรปราการ สมุทรสาคร สมุทรสงครามและตลอดแนวชายฝั่งของอ่าวไทยตอนบน นากล่าเหยื่อเก่งและไม่ได้เลือกว่าเป็นสัตว์ที่เกิดจากธรรมชาติหรือสัตว์ที่ถูกเพาะเลี้ยงจากการเกษตร ทำให้ภาพลักษณ์ของนากในสายตาของเกษตรกรนั้นไม่สู้จะดีนัก

บนคันดินที่เป็นรอยต่อระหว่างคลองหลักและบ่อกุ้ง เป็นรังของนากครอบครัวหนึ่ง บริเวณนี้แนวต้นจากแต่ละต้นสูงใหญ่เป็นแนวกันคลื่นและกันการมองเห็นจากเรือที่จะมีคนออกไปทำประมงทุกเช้าและกลับมาในช่วงเย็น ๆ นับร้อย ๆ ลำ

แรกทีเดียวนากครอบครัวนี้เข้ามาหากินไล่จับปลาในบ่อของคุณขนิษฐา ศรีจันทรา โดยมาในตอนดึก ๆ มาแต่ละครั้งก็จะเข้ามาล่าปลาล่ากุ้งในบ่อนานนับชั่วโมง และมาติด ๆ กันหลายวัน จนมีความคิดอยากจะกำจัดไม่ให้สูญเสียเพิ่มมากขึ้นไปอีก จนได้ไปคุยกับคุณ วิทวัส นวลอินทร์ เพื่อนที่เป็นนักดูนก ที่สนใจจะเข้ามาเฝ้าถ่ายภาพนาก จนวันหนึ่งหลังจากถ่ายได้ก็เดินไปสำรวจรอบ ๆ บ่อจึงพบว่าตรงคันดินนั้นยังมีเสียงร้องอยู่ น่าจะเป็นรัง จึงได้เสนอแนวคิดในการอยู่ร่วมกัน โดยมีการทดลองทำซุ้มบังไพรถาวร มีการติดกล้องดักถ่ายภาพเพื่อเฝ้าดูพฤติกรรม และมีการทำเพจชื่อ Backyard otter เพื่อให้เห็นความน่ารักของนากโดยนักท่องเที่ยวหรือนักถ่ายภาพที่เข้าไปชมมีค่าใช้บริการเล็กน้อยเพื่อนำเงินส่วนที่ได้มาชดเชยซื้อพันธุ์กุ้งและเครื่องมือจับปลาที่นากกัดขาดเสียหาย

โมเดลนี้ทำให้เราได้ภาพนากในธรรมชาติที่น่าตื่นตาตื่นใจ เพราะพวกมันมักที่จะขึ้นมาอาบแดดในทุก ๆ เช้า แม้ว่านากจะปรับตัวหากินอาหารหลักในช่วงเย็นและกลางคืนเพราะเป็นช่วงที่ไม่มีกิจกรรมจากมนุษย์ แต่ในช่วงเช้า ๆ พวกมันก็มักจะออกมานอนคลุกฝุ่นหมุนตัวไปบนคันดิน บางครั้งออกมาเล่นน้ำคลายร้อนไปจนถึงออกมาถ่ายทุกข์ ซึ่งเวลาออกมาที่นึงก็จะออกทยอยออกมาติด ๆ กันทั้งฝูง และก็จะหายกลับเข้าไปนอนในโพรงรัง

นากมีความผูกพันกับสายน้ำ การหากินและการพักผ่อนก็ขึ้นอยู่กับน้ำขึ้นน้ำลง ในวันไหนที่น้ำขึ้นสูง เรามักจะเห็นพวกมันออกมานอนเล่นบนคันดินยาวนานกว่าปกติ

นากเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ห้ามซื้อขาย ห้ามล่า ห้ามเลี้ยง แต่ก็ปกป้องพวกมันไม่ได้มากมีการลักลอบฆ่าพวกมันและยังไม่มีกฎหมายคุ้มครองถิ่นอาศัย ประชากรบางส่วนที่อยู่ใกล้ผู้คน มันจึงเป็นสัตว์ชายขอบของเส้นแบ่งระหว่างพื้นที่มนุษย์ที่เพิ่มมากขึ้นและพื้นที่อาศัยดั้งเดิม แต่พื้นที่ของมนุษย์ก็พัฒนาที่ดินเพื่อรองรับการเติบโตของชุมชนเมืองเพิ่มขึ้นทุกวัน ๆ ประชากรของนากส่วนหนึ่งยังคงอาศัยอยู่นอกเขตอนุรักษ์จึงมีสถานะที่น่าเป็นห่วง

ในซุ้มบังไพร ผมและลูกเฝ้ามองนากครอบครัวนี้ออกมาเล่น ลูกชายผมได้บันทึกภาพนากและเกิดเป็นความประทับใจ ผมเฝ้ามองรอยยิ้มที่เขาได้เห็นเพื่อนร่วมโลกที่น่ารัก นากครอบครัวนี้มีลูกน้อย มันโชคดีมากที่มาทำรังในบ่อกุ้งนี้แต่ด้วยปัจจัยคุกคามจากภายนอก ทำให้มันอยู่ยังไม่ทันโตดีก็มีอันต้องทิ้งโพรงออกไป เพราะอีกฟากฝั่งคลองที่เคยเป็นป่าจากร่มครึ้มกลายเป็นดินถมสูงท่วมหัว มีรถแบ็คโฮลเข้ามาปรับผิวดินที่ถูกขนมานับร้อย ๆ เที่ยว เสาเข็มปูพรมเต็มพื้นที่ที่เคยเป็นแหล่งหากินของพวกมัน แรงสั่นสะเทือนจากการตอกเสาเข็มนับร้อยส่งผลให้พวกมันต้องย้ายถิ่นอีกครั้ง แต่ก็เหมือนอนาคตจะมืดมนเพราะตลอดลำน้ำสายนี้ป่าจากถิ่นอาศัยดั้งเดิมของพวกมันหดหายเพิ่มขึ้นในทุก ๆ วัน