ภูผาม่าน กับนาฏกรรมบนฟากฟ้ายามสนธยา
กนกภรณ์ เดชสองชั้น เรื่อง วรรณชนก สุวรรณกร ภาพ
เย็นย่ำยามตะวันกำลังจะลาลับขอบฟ้า อาจหมายถึงช่วงสิ้นสุดเวลาทำงานของผู้คนส่วนใหญ่ รวมทั้งสัตว์นานาชนิดที่ออกหากินในช่วงกลางวัน แต่สำหรับสิ่งมีชีวิตบางสายพันธุ์ นี่คือสัญญาณเริ่มต้นชีวิตในค่ำคืนใหม่ที่เวียนมาถึงอีกครั้ง หลังจากดวงตะวันคล้อยต่ำจนลงแตะขอบฟ้าได้ไม่นาน ก็เริ่มมองเห็นกลุ่มก้อนสีดำบินโผล่พ้นขึ้นมาจากยอดเขาเป็นกลุ่มแรก เริ่มแล้วสินะ ลมหายใจของภูผาม่านยามราตรี
ช่วงเวลาหลังเลิกงาน เราเลือกที่จะไปเที่ยวที่อำเภอภูผาม่าน อำเภอเล็ก ๆ ของจังหวัดขอนแก่น เดินทางผ่านตัวอำเภอออกไปอีกประมาณ 3 กิโลเมตร ก็ถึงจุดหมายที่บริเวณนาข้าวข้างทาง ซึ่งสามารถมองเห็น “ภูผาม่าน” ภูเขาหินปูนขนาดใหญ่ที่มีหน้าผาสูงชันตั้งตระหง่านห่างออกไปราว 1 กิโลเมตร
เป้าหมายในการมาเยือนของเราในครั้งนี้ไม่ได้อยู่ที่การชื่นชมทัศนียภาพอันโดดเด่นของหน้าผาสูงตระหง่านเพียงอย่างเดียว แต่เป้าหมายที่แท้จริงอยู่ที่ “ฝูงค้างคาวปากย่น” ที่ยังคงหลบพักผ่อนอยู่ในเถื่อนถ้ำอันมืดมิด ซึ่งทอดตัวเป็นโพรงลึกเข้าไปในผาหินเบื้องหน้า
หลังจากรอคอยให้แสงยามสนธยาปรากฏ ในที่สุดการรอคอยของเราก็ได้สิ้นสุดลง เมื่อดวงตะวันคล้อยต่ำลงจนเริ่มแตะกับเส้นขอบฟ้า พร้อมกับความมืดยามราตรีได้เริ่มเข้ามาเยือน เสียงเรียกอย่างตื่นเต้นของเพื่อนร่วมงานคนหนึ่งก็ดังขึ้น พร้อมกับชี้ให้เรามองไปยังท้องฟ้าเหนือยอดเขาของภูผาม่าน
ภาพแรกที่ปรากฏแก่สายตาคือ วัตถุสีดำสุดสายตากำลังบินรวมกลุ่มใกล้เข้ามาจากภูเขาสูงตระหง่านเบื้องหน้า ติดตามด้วยค้างคาวปากย่นชุดต่อมาที่พากันบินออกมาจากปากถ้ำ พวกมันบินติดตามกันเป็นสายยาวดำทะมึนต่อเนื่องกันอย่างไม่ขาดสายจนผ่านข้ามหัวในบริเวณทำเลที่เราเฝ้ามองอยู่ บางจังหวะมองเห็นเป็นเกลียวคลื่นที่มีชีวิตนับหมื่นนับแสนบินรวมกลุ่มกันอยู่ในนั้น บางจังหวะโยกย้ายส่ายไปมา มองคล้ายกับงูยักษ์กำลังเลื้อยอยู่บนท้องฟ้า เป็นภาพที่น่าตื่นตาตื่นใจจากนาฏกรรมบนท้องฟ้า ที่ฝูงค้างคาวนับแสนนับล้านตัวได้แสดงให้เราเห็นอยู่อย่างต่อเนื่องไม่ต่ำกว่า 10 นาที จนฝูงเริ่มบางตา
ค้างคาวปากย่นและค้างคาวชนิดอื่น ๆ เป็นสัตว์ที่ค่อนข้างอาภัพ หลายคนยังมีทัศนคติที่ไม่ดีต่อค้างคาว อาจด้วยรูปร่างหน้าตาที่น่ารังเกียจ น่ากลัว และเป็นสัตว์ที่ออกหากินยามค่ำคืน พวกมันมักถูกมองข้ามถึงความสำคัญในหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายจากธรรมชาติ
ฝูงค้างคาวปากย่นจำนวนนับแสนนับล้านตัวนี้ เป็นหนึ่งในสัตว์ที่มีส่วนสำคัญในการควบคุมประชากรแมลงให้เกิดความสมดุลในระบบนิเวศ ทั้งแมลงในป่าและตามพื้นที่เกษตรกรรม ลองคิดดู ค้างคาวแต่ละตัวสามารถจับแมลงกินเป็นอาหารได้ราว 500-1,000 ตัว ภายใน 1 ชั่วโมง ถ้าค้างคาวจากถ้ำแห่งนี้มีจำนวน 1 ล้านตัว จะช่วยควบคุมแมลงได้จำนวนเท่าไหร่ในแต่ละค่ำคืน
จากทัพหน้าที่ออกมา ทัพหลังบินเลื้อยตามมาเป็นสาย บางช่วงบินออกซ้าย บางช่วงบินไปทางขวา และเริ่มแตกฝูงกระจายกันออกหาเหยื่อ บางตัวบินโฉบลงมาจับแมลงเป็นอาหารมื้อแรกของค่ำคืน จนถึงฝูงสุดท้ายที่บินปิดท้ายขบวน พวกมันจึงเริ่มบินกระจายไปทั่วท้องฟ้าเป็นเส้นสายบาง ๆ ในขณะที่ความมืดเริ่มเข้าปกคลุมจนแทบมองอะไรไม่เห็น สีของมันกลมกลืนไปกับความมืดยามรัตติกาล
แสงสุดท้ายของวันได้ลาจากไปพร้อมกับดวงตะวันที่ลับฟ้า แต่ค้างคาวปากย่นกำลังเริ่มวัฏจักรของชีวิต พวกมันแค่เริ่มทำหน้าที่ของตัวเอง มันอาจจะบินกลับที่พักในช่วงกลางดึก หรืออาจจะเป็นเช้ามืดของวันต่อไป หลังจากบรรจุแมลงไว้เต็มท้องแล้วก็เป็นได้
